Makaleler

Noktalama İşaretleri

Noktalama İşaretleri

Noktalama işaretleri, yazılı dilde anlamın doğru bir şekilde iletilmesini sağlayan önemli araçlardır. Her bir noktalama işareti, cümlelerin anlamını netleştirmeye, okuyucunun doğru bir şekilde metni takip etmesine yardımcı olur. Yazımda kullanılan noktalama işaretleri, kelimeler arasındaki ilişkileri belirleyerek, düşüncelerin doğru bir sırayla ve anlam kaybı olmadan aktarılmasını sağlar.

Noktalama işaretlerinin doğru kullanımı, yazının akışını düzenler, anlam belirsizliklerini ortadan kaldırır ve metnin daha anlaşılır olmasına katkı sunar. Örneğin, virgül, nokta, soru işareti, ünlem işareti ve iki nokta gibi işaretler, cümlenin yapısını belirleyerek, yazılı ifadelerin doğru ve etkili olmasını sağlar. Bu yazıda, noktalama işaretlerinin kullanım amacını ve doğru kullanımını inceleyecek, dilbilgisel olarak daha etkili bir şekilde yazı yazmanın yollarını keşfedeceğiz. Noktalama işaretlerinin doğru kullanımının, yazılı iletişimin kalitesini arttırdığı ve anlamın doğru aktarılmasını sağladığı unutulmamalıdır.

Makale İçeriği

Nokta Nedir, Nerelerde Kullanılır?

Nokta (.) yazılı dilde önemli bir noktalama işareti olup, doğru ve anlamlı bir ifade için büyük rol oynar. Dilbilgisi açısından cümlelerin anlamını netleştirir, okuyucuya duraklama noktaları gösterir ve yazının akışını düzenler. Nokta, bir düşüncenin son bulduğunu belirtir ve anlamın tamamlanmasını sağlar.

Nokta Kullanım Alanları:

  1. Cümlenin Sonuna Kullanımı: Nokta, bir cümle tamamlandığında ve düşünce sona erdiğinde kullanılır. Örnek:
    • Türk Dil Kurumu, 1932 yılında kurulmuştur.
  2. Kısaltmaların Sonunda: Bazı kısaltmaların sonuna nokta konur. Örnekler:
    • Dr. (doktor)
    • Alb. (albay)
    • Prof. (profesör)
  3. Sıra Bildirilen Sayılarda: Sayılardan sonra sıra bildiren nokta kullanılır. Örnek:
    • 3. sınıf
    • 15. yüzyıl
  4. Bir Yazının Maddelerini Gösterirken: Yazılarda maddeleri sıralarken, her maddeden sonra nokta konur. Örnek:
    • I. Genel Bilgiler.
    • 1. Tanım.
    • A. Kapsam.
  5. Tarihlerin Yazılmasında: Gün, ay ve yıl arasına nokta konur. Örnek:
    • 29.5.1453
    • 29.X.1923
  6. Saat ve Dakika Gösteriminde: Saat ve dakika arasına nokta konarak zamanı belirtir. Örnek:
    • Toplantı 13.00’te başladı.
    • Tren 09.15’te kalktı.
  7. Künyelerin Sonunda: Kitap, dergi veya benzeri yayının künyesinde nokta kullanılır. Örnek:
    • Agâh Sırrı Levend, Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, TDK Yayınları, Ankara, 1960.
  8. Matematiksel Kullanım: Matematikte çarpma işareti olarak nokta kullanılabilir. Örnek:
    • 4.5 = 20
    • 12.6 = 72
  9. Genel Ağ Adreslerinde Kullanımı: İnternet adreslerinde nokta yer alır. Örnek:

Virgül Nedir, Nerelerde Kullanılır?

Virgül (,) yazım kurallarında önemli bir noktalama işaretidir. Cümledeki anlamı güçlendirmek, okuma ve anlamayı kolaylaştırmak için kullanılır. Virgül, birden fazla öğeyi ayırarak cümledeki öğelerin doğru bir şekilde anlaşılmasını sağlar. Peki, virgül ne zaman ve nasıl kullanılır? Aşağıda, virgülün kullanıldığı bazı temel durumları detaylı bir şekilde ele alacağız.

Virgülün Kullanıldığı Yerler

1. Birbiri Ardına Sıralanan Eş Görevli Kelimeler

Eş görevli kelime ya da kelime grupları arasına virgül konur. Bu, özellikle cümlede birden fazla öğenin sıralandığı durumlarda anlamın açık bir şekilde iletilmesini sağlar.

Örnekler:

  • Fırtınadan, soğuktan, karanlıktan ve biraz da korkudan sonra bu sıcak, aydınlık ve sevimli odanın havasında erir gibi oldum. (Halide Edip Adıvar)
  • Sessiz dereler, solgun ağaçlar, sarı güller. (Faruk Nafiz Çamlıbel)

2. Sıralı Cümleler Arasında

Birbirinden bağımsız sıralı cümleleri ayırmak için virgül kullanılır.

Örnekler:

  • Umduk, bekledik, düşündük. (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)

3. Yüklemden Uzak Düşen Özneyi Belirtmek

Uzun cümlelerde, özne yüklemden uzak düştüğünde, özneyi belirtmek için virgül kullanılır.

Örnek:

  • Saniye Hanımefendi, merdivenlerde oğlunun ayak seslerini duyar duymaz, hasretlisini karşılamaya atılan bir genç kadın gibi koltuğundan fırlamış ve ona kapıyı kendi eliyle açmaya gelmişti. (Yakup Kadri Karaosmanoğlu)

4. Ara Sözler ve Ara Cümleler

Cümlede anlamı güçlendiren ya da ek bilgi veren ara sözler veya ara cümleler virgül ile ayrılır.

Örnekler:

  • Zemin bu kadar koyu bir kırmızıya dönüşünce, bir an için de olsa, belirginliğini yitiriverdi. (Elif Şafak)
  • Şimdi, efendiler, müsaade buyurursanız, size bir sual sorayım. (Atatürk)

5. Tekrarlanan Kelimeler

Bir kelime tekrar edilerek vurgulanmak istendiğinde virgül kullanılır.

Örnek:

  • Akşam, yine akşam, yine akşam, göllerde bu dem bir kamış olsam! (Ahmet Haşim)

6. Alıntı Cümlelerinde

Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerinden sonra virgül konur.

Örnek:

  • Adana’ya yarın gideceğim, dedi.

7. Konuşma Çizgisinden Sonra

Konuşma çizgisinden sonra yapılan alıntılar için de virgül kullanılır.

Örnek:

  • – Bu akşam Datça’ya gidiyor musunuz, diye sordu.

8. Hayır, Evet, Olur Gibi Cevaplar

Cevap niteliğindeki kelimelerden sonra virgül konur.

Örnekler:

  • Evet, kırk seneden beri Türkçe merhale merhale Türkleşiyor. (Yahya Kemal Beyatlı)

9. Anlam Karışıklığını Önlemek İçin

Cümlede anlam karışıklığını engellemek amacıyla, özellikle nitelik belirtilen kelimelerden sonra virgül kullanılır.

Örnekler:

  • Bu, tek gözlü, genç fakat ihtiyar görünen bir adamcağızdır. (Halit Ziya Uşaklıgil)
  • Bu gece, eğlenceleri içlerine sinmedi. (Reşat Nuri Güntekin)

10. Hitap Kelimelerinden Sonra

Hitap kelimeleri ya da unvanlar sonrası virgül kullanılır.

Örnekler:

  • Sayın Başkan,
  • Sevgili Kardeşim,
  • Değerli Arkadaşım,

11. Sayılar ve Kesirler

Sayıların yazılışında, kesirleri ayırmak için virgül kullanılır.

Örnek:

  • 38,6 (otuz sekiz tam, onda altı), 0,45 (sıfır tam, yüzde kırk beş)

12. Zarf-Fiil Ekleri

Zarf-fiil eki almış kelimelerden sonra virgül kullanılır.

Örnek:

  • Ancak yemekte bir karara varıp, arkadaşına dikkatli dikkatli bakarak konuştu.

13. Zamirlerden Sonra

Özne olarak kullanılan bu, şu, o zamirlerinden sonra virgül konur.

Örnekler:

  • Bu, benim gibi yazarlar için hiç kolay olmaz.
  • O, eski defterleri çoktan kapatmış, Osmanlıya kucağını açmıştı. (Tarık Buğra)

Virgül Kullanırken Dikkat Edilmesi Gereken Uyarılar

  • Bağlaçlardan önce ve sonra virgül kullanılmaz: “Ve”, “ya”, “veya”, “yahut” gibi bağlaçlardan önce veya sonra virgül konmaz.
  • Pekiştirme ve bağlama görevindeki “da” bağlacından sonra virgül kullanılmaz.
  • Şart ekinden sonra virgül konmaz: “Eğer”, “şayet” gibi ekler sonrası virgül kullanılmaz.

Sonuç olarak, virgül cümledeki anlamı pekiştiren, açıklığa kavuşturan ve okumanın daha kolay hale gelmesini sağlayan önemli bir noktalama işaretidir. Doğru bir şekilde kullanıldığında, cümlenin yapısının düzgün olmasını sağlar ve anlam karışıklığının önüne geçer.

Noktalı Virgül Nedir, Nerelerde Kullanılır?

Noktalı virgül ( ; ) dilde anlamı netleştiren ve cümle içindeki öğeleri düzenleyen önemli bir noktalama işaretidir. Virgülden daha güçlü bir ayırıcı işlevi gören noktalı virgül, çeşitli kurallara göre kullanılarak yazının anlaşılabilirliğini artırır. İşte noktalı virgülün ne olduğuna ve hangi durumlarda kullanıldığına dair ayrıntılı bilgiler:

1. Virgülle Ayrılmış Ögeleri Ayırma

Bir cümlede virgüllerle ayrılmış öğeler arasında noktalı virgül kullanılarak bu öğeler daha net bir şekilde ayırt edilebilir. Özellikle uzun listeleme yapıldığında, noktalı virgülün kullanılması anlam karışıklığının önüne geçer.

Örnek:

  • Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara ise İnci, Çiçek, Gönül, Yonca adları verilir.
  • Türkiye, İngiltere, Azerbaycan; Ankara, Londra, Bakü.

2. Virgülle Ayrılmış Cümleleri Ayırma

Noktalı virgül, virgüllerle ayrılmış ögeler içeren sıralı cümlelerin birbirinden ayrılması için de kullanılır. Bu kullanım, cümleye akış ve anlam derinliği katarken, cümlelerin karışmasını önler.

Örnek:

  • Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak, ağlamak istiyorum.
  • At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır. (Atasözü)

3. Özne Sonrasında Noktalı Virgül Kullanımı

Eğer cümlede birden fazla sıfat ya da öge, özne ile yüklem arasına yerleştirilmişse ve bu öğeler arasında virgül kullanılmışsa, cümlenin anlaşılabilirliğini sağlamak için özneden sonra noktalı virgül konabilir.

Örnek:

  • Yeni usul şiirimiz; zevksiz, köksüz, acemice görünüyordu. (Yahya Kemal Beyatlı)

4. Bağlaç ve Cümleler Arasında Noktalı Virgül

Birden fazla bağımsız cümlenin, anlamda daha güçlü bir ayrım yapılmak istendiğinde, noktalı virgül kullanılır. Bu da yazının akışına düzen getirir.

Örnek:

  • Ben gelmedim; o geldi, biz birlikte gittik.

5. Karmaşık Yapılarda Noktalı Virgül

Uzun ve karmaşık cümlelerde, anlamın dağılmaması ve okurun cümleyi doğru anlaması için noktalı virgül kullanımı yaygındır. Bu özellikle dilde daha fazla açıklama yapmak veya ek bilgi vermek için gereklidir.

Örnek:

  • Yaz tatilinde önce Marmaris’e, sonra Bodrum’a gitmeyi planlıyorum; ancak, şimdilik kesinleşmiş bir planım yok.

Noktalı Virgül Kullanımı İle İlgili Önemli İpuçları

  • Listeleme: Öğeler arasındaki sıralı dizilimde virgüller kullanılıyorsa, cümledeki öğelerin net bir şekilde ayrılabilmesi için noktalı virgül tercih edilir.
  • Birleşik Cümleler: Karmaşık yapılı cümlelerde, özellikle bağlaçlarla birleştirilmiş cümlelerin daha rahat anlaşılması için noktalı virgül kullanılabilir.

Noktalı virgül, dildeki anlamı netleştirmenin ve cümlenin akışını düzenlemenin harika bir yoludur. Sıralı öğeleri, karmaşık cümleleri ve uzun listelemeleri ayırarak daha anlaşılır bir metin oluşturulmasına yardımcı olur. Bu noktalama işaretini doğru ve yerinde kullanmak, yazınızın okunabilirliğini artırır ve dildeki anlam karmaşasını ortadan kaldırır.

İki Nokta (: ) Nedir, Nerelerde Kullanılır?

İki nokta ( : ) dilde önemli bir işlevi olan noktalama işaretidir. Bir cümlede açıklama yaparken, listeleme yaparken veya bir örnek verirken kullanılır. Bu işaret, okuyucuya cümlenin devamında ne beklendiğini gösterir ve anlamı pekiştirir. İki noktanın doğru kullanımı, yazınızın akışını ve anlaşılabilirliğini artırır. İşte iki noktanın kullanıldığı başlıca alanlar:

1. Örnek Verilecek Cümlede Kullanım

İki nokta, kendisiyle ilgili örnek verilecek bir cümlenin sonuna konur. Bu, verilen örneği açıklamak ve örneklerin listeleneceği belirtilen durumdur.

Örnek:

  • Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bir kısmını sıralayalım: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem.

2. Açıklama Yapılacak Cümlede Kullanım

Bir cümlenin sonunda açıklama yapılacağı zaman da iki nokta kullanılır. Bu durumda, açıklama ya da detaylı bilgi iki nokta ile başlar.

Örnek:

  • Bu kararın istinat ettiği en kuvvetli muhakeme ve mantık şu idi: Esas, Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. (Atatürk)
  • Kendimi takdim edeyim: Meclis kâtiplerindenim. (Falih Rıfkı Atay)

3. Ses Bilgisi Gösterimi

Türkçede uzun ünlülerin belirtildiği yazım kurallarında da iki nokta kullanılır. Bu kullanım, bazı özel yazım kurallarını ve ses bilgilerini göstermek için gereklidir.

Örnek:

  • a:ile, ka:til, usu:le, i:cat.

4. Karşılıklı Konuşmalarda

İki nokta, karşılıklı konuşmalarda da kullanılır. Konuşmacıyı belirten ifadelerden sonra gelen kısmı ayırt etmek için kullanılır.

Örnek:

  • Bilge Kağan: Türklerim, işitin! Üstten gök çökmedikçe, alttan yer delinmedikçe, ülkenizi, törenizi kim bozabilir sizin?Koro: Göğe erer başımız başınla senin!Bilge Kağan: Ulusum birleşip yücelsin diye gece uyumadım, gündüz oturmadım. Türklerim Bilge Kağan der bana. Ben her şeyi onlar için bildim. Nöbetteyim! (A. Turan Oflazoğlu)

5. Edebî Eserlerde Konuşma Bölümü

Edebî eserlerde, konuşma bölümünden önceki ifadelerde de iki nokta kullanılır. Bu kullanım, konuşmaların başında hangi ifadenin yapıldığını belirtir.

Örnek:

  • – Buğdayla arpadan başka ne biter bu topraklarda? Ziraatçı sayar: – Yulaf, pancar, zerzevat, tütün… (Falih Rıfkı Atay)

6. Genel Ağ Adreslerinde

İki nokta, internet adreslerinde de kullanılır. Web adresleri genellikle iki nokta ile ayrılır.

Örnek:

7. Matematikte Bölme İşareti

Matematiksel işlemlerde, bölme işlemi iki nokta ile gösterilir.

Örnek:

  • 56:8 = 7
  • 100:2 = 50

Soru İşareti ( ? )

Türkçede önemli bir noktalama işareti olan soru işareti (?), yazılı ifadelerde soru anlamı taşıyan cümlelerin sonuna konur. Hem günlük dilde hem de edebi eserlerde sıkça yer alan bu işaret, bir sorunun varlığını belirten temel araçlardan biridir. Aşağıda, soru işaretinin kullanımını detaylandıracak ve örneklerle açıklayacağız.

1. Soru Eki veya Sözü İçeren Cümlelerin Sonuna Soru İşareti Konur

Soru işareti, doğrudan soru eki veya sözünü içeren cümlelerin sonunda kullanılır. İşte birkaç örnek:

  • Ne zaman tükenecek bu yollar, arabacı?
    Faruk Nafiz Çamlıbel

Bu cümlede, “arabacı” kelimesine eklenen “Ne zaman tükenecek bu yollar?” şeklindeki soru ifadesi, soru işareti ile bitmektedir.

  • Atatürk bana sordu:
    — Yeni yazıyı tatbik etmek için ne düşündünüz?
    Falih Rıfkı Atay
    Atatürk’ün sorduğu soru, açık bir şekilde soru eki içeriyor ve bu nedenle soru işareti ile sonlanmaktadır.

2. Soru Bildiren Ancak Soru Eki veya Sözü İçermeyen Cümleler

Soru işareti, bazen doğrudan soru eki ya da sözüne yer verilmese de soru anlamı taşıyan cümlelerde de kullanılır. Bu tür cümleler, genellikle dolaylı soru içerir:

  • Gümrükteki memur başını kaldırdı:
    — Adınız?

Bu örnekte, soru eki olmadan sadece “Adınız?” şeklindeki soru ifadesi yer almaktadır ve yine soru işareti ile bitmiştir.

3. Bilinmeyen, Kesin Olmayan veya Şüpheyle Karşılanan Durumlar İçin

Soru işareti, belirli bir durum hakkında kesin bilgi verilemiyorsa ya da durum şüpheliyse kullanılır. Bu, genellikle tarihi bilgiler veya yer adları gibi belirsizlik içeren durumlarda görülür:

  • Yunus Emre (1240 ?-1320), (Doğum yeri: ?)
    Burada Yunus Emre’nin doğum yılı ve yeri hakkında kesin bir bilgi yoktur, bu nedenle soru işareti kullanılmıştır.
  • 1496 (?) yılında doğan Fuzuli…
    Fuzuli’nin doğum yılı hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır, bu nedenle soru işareti kullanılmıştır.
  • Ankara’dan Antalya’ya arabayla üç saatte (?) gitmiş.
    Burada belirtilen zaman dilimi hakkında bir belirsizlik söz konusu, bu sebeple soru işareti eklenmiştir.

4. Soru Eki ve Cümlenin Yapısı ile İlgili Uyarılar

Soru işareti, bazı cümlelerde belirli kurallara göre kullanılmaz:

  • Mı / mi ekini alan yan cümle temel cümlenin zarf tümleci olduğunda cümlenin sonuna soru işareti konmaz:
    Akşam oldu mu sürüler döner.
    Hava karardı mı eve gideriz.
    Bu örneklerdeki zarf tümlecini oluşturan yan cümleler, soru işareti gerektirmez.
  • Sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur:
    Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı?
    Üsküdar’dan mı, Hisar’dan mı, Kavaklardan mı?
    Burada her iki cümlede de sıralı bir şekilde soru soruluyor, ancak soru işareti sadece en sona konmuştur.

5. Genel Kurallar ve İstisnalar

  • Soru işareti, bir cümledeki diğer noktalama işaretlerinden önce kullanılır. Örneğin, cümlede bir noktalama işareti (örneğin, virgül veya ünlem) olacaksa, soru işareti cümlenin sonuna konur.
  • Soru işareti, doğrudan sorular ve dolaylı sorular için kullanılabilir.
  • Edebî eserlerde, karakterlerin bir soruyu nasıl sorduğu veya düşünceleri hakkında bilgi veren diyaloglar genellikle soru işaretiyle biter.

Soru işareti, Türkçede soru anlamı taşıyan cümleleri, belirsizlik içeren durumları ve soruları işaret etmek için önemli bir noktalama işaretidir. Bu işaretin doğru kullanımı, yazılı anlatımın anlaşılabilirliğini artırır. Unutulmamalıdır ki soru işaretinin doğru yerde kullanılması, dilin doğru ve etkili bir şekilde kullanılmasına yardımcı olur.

Ünlem İşareti ( ! )

Ünlem işareti ( ! ), Türkçede duygusal tepkiler ve özel vurguları ifade etmek amacıyla kullanılır. Bu işaret, özellikle sevinç, üzüntü, korku, şaşkınlık, alay gibi durumları belirten cümlelerde öne çıkar. Ayrıca, seslenme, hitap ve uyarı sözlerinin ardından da sıkça kullanılır. Aşağıda, ünlem işaretinin doğru kullanımı hakkında detaylı bilgi ve örnekler bulacaksınız.

1. Sevinç, Kıvanç, Acı, Korku, Şaşma Gibi Duyguları Anlatan Cümlelerin Sonuna Ünlem İşareti Konur

Ünlem işareti, çoğunlukla güçlü duyguları ifade eden cümlelerin sonunda kullanılır. Bu tür cümlelerde, duygunun yoğunluğunu vurgulamak amaçlanır. İşte bazı örnekler:

  • Hava ne kadar da sıcak!
    Bu cümlede, sıcaklık nedeniyle hissedilen şaşkınlık veya bunaltı duygusu ifade edilmiştir.
  • Aşk olsun!
    Sevinç ve hayal kırıklığı gibi karmaşık duyguları ifade etmek için kullanılan yaygın bir örnektir.
  • Ne kadar akıllı adamlar var!
    Akıllı insanlara duyulan hayranlık veya takdir duygusu belirtiliyor.
  • Vah vah!
    Bu ifade, üzüntü veya acı duygusunu aktarmak için kullanılır.
  • Ne mutlu Türk’üm diyene!
    Atatürk’ün bu sözü, Türk milletine olan sevgi ve gururun güçlü bir ifadesidir.

2. Seslenme, Hitap ve Uyarı Sözlerinden Sonra Ünlem İşareti Konur

Ünlem işareti, bazen seslenme veya hitap ifadelerinin ardından gelir. Bu, dinleyiciye veya okuyucuya doğrudan bir çağrıda bulunulduğunu belirtir. İşte bazı örnekler:

  • Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!
    Atatürk’ün bu hitabı, askerleri cesaretlendirmek ve harekete geçirmek için kullanılmıştır.
  • Ey Türk gençliği! Birinci vazifen; Türk istiklalini, Türk cumhuriyetini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir.
    Atatürk’ün bu ünlü nutkunda gençliğe seslenirken ünlem işareti ile duygusal bir vurgu yapılmıştır.
  • Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle!
    Yahya Kemal Beyatlı’nın bu dizisinde, bir emir veya yönlendirme kuvvetli bir biçimde dile getirilmiştir.
  • Dur, yolcu! Bilmeden gelip bastığın, Bu toprak bir devrin battığı yerdir.
    Necmettin Halil Onan’ın bu dizelerinde, bir uyarı yapılmaktadır.

UYARI: Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabileceği gibi cümlenin sonunda da kullanılabilir. Bu, cümlenin akışına ve vurguya göre değişebilir.

  • Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken
    Sana uğurlar olsun… Ayrılıyor yolumuz!
    Faruk Nafiz Çamlıbel’in bu dizisinde, bir seslenme cümlesi sonrasında ünlem işareti kullanılmıştır.

3. Alay, Kinaye veya Küçümseme Anlamı Kazandırılmak İstenen Sözlerden Sonra Ünlem İşareti Kullanılır

Ünlem işareti, bazen alaycı veya kinayeli ifadelerle birlikte kullanılır. Bu, bir durumu küçümseme veya olumsuz anlamda vurgulamak amacıyla yapılır:

  • İsteseymiş bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş (!).
    Bu örnekte, alaycı bir biçimde kullanılan ünlem işareti, kişinin vakti olmadığına dair yapılan eleştiriyi vurgulamaktadır.
  • Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.
    Burada, kişinin kendisini “akıllı” olarak tanımlaması kinayeli bir şekilde ünlem işaretiyle belirtilmiştir.

Ünlem İşareti Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler

  • Ünlem işareti, duygusal bir tepkiyi ifade etmek için kullanılır, ancak doğru yerde kullanılması önemlidir. Aksi takdirde, yazının tonunu bozar ve anlamın yanlış anlaşılmasına yol açabilir.
  • Ünlem işareti ile kullanılan ifadeler genellikle kısa ve özdür. Bu nedenle, anlamın güçlü bir şekilde aktarılması hedeflenir.
  • Cümle içinde gereksiz yere ünlem işareti kullanılmamalıdır. Duygu yoğunluğu taşımayan bir ifadeye ünlem eklemek, cümlenin anlamını zayıflatabilir.

Ünlem işareti, yazılı anlatımda duygusal ifadelerin güçlü bir şekilde aktarılmasını sağlayan önemli bir noktalama işaretidir. Sevinç, korku, şaşkınlık, acı gibi duyguları anlatan cümlelerde ve hitap sözlerinde sıklıkla yer alır. Ayrıca, alay, kinaye veya küçümseme anlamı taşımak için de kullanılır. Doğru kullanıldığında, bir cümleye derinlik ve vurgu katar, yanlış kullanıldığında ise anlamı belirsizleştirebilir.

Kısa Çizgi ( – )

ürkçede kullanılan noktalama işaretlerinden biri olan kısa çizgi (–), birçok farklı alanda ve amaçla kullanılır. Yazım kurallarında önemli bir yer tutan bu işaret, cümlenin anlamını güçlendirebilir veya daha açık hale getirebilir. Kısa çizgi, genellikle satır sonlarında, ara sözlerde, kök ve eklerin ayrılmasında, sayıların arasında ve matematiksel ifadelerde kullanılır. Bu makalede, kısa çizginin farklı kullanım alanlarına dair örnekler ve açıklamalar yer alacaktır.

1. Satıra Sığmayan Kelimelerin Bölünmesinde Kısa Çizgi Kullanılır

Satır sonuna gelindiğinde, kelimeler bölünebilir. Bu durumda, kelimenin bölünmüş kısmı satırın sonunda kısa çizgi ile gösterilir. Örnek:

  • Soğuktan mı titriyordum, yoksa heyecandan, üzüntüden mi bil-
  • mem. Havuzun suyu bulanık. Kapının saatleri 12’yi geçmiş. Kanepe-
  • lerde kimseler yok. Tramvay ne fena gıcırdadı! Tramvayda-
  • ki adam bir tanıdık mı idi acaba? Ne diye öyle dönüp dönüp baktı?

Örnek: Sait Faik Abasıyanık, “Tramvay” adlı hikayesinde satır sonlarına kısa çizgi kullanarak kelimeleri bölmüştür.

2. Ara Söz veya Ara Cümlelerin Ayrılması İçin Kısa Çizgi Kullanılır

Kısa çizgi, cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri ayırmak için de kullanılır. Bu, cümleye açıklama veya ek bilgi eklerken anlamı netleştirir:

  • Küçük bir sürü -dört inekle birkaç koyun- köye giren geniş yolun ağzında durmuştu. (Ömer Seyfettin)

Örnek: Bu cümlede, ara söz kullanılarak ek bilgi verilmiştir.

3. Kelimelerin Kökleri, Gövdeleri ve Eklerinin Ayrılmasında Kısa Çizgi Kullanılır

Kelimelerin kökleri ve eklerini ayırmak için kısa çizgi kullanılır. Bu kullanım, kelimenin yapısal bileşenlerini daha net hale getirmeyi sağlar:

  • al-ış, dur-ak, gör-gü-süz-lük
  • başar-, kana-, okut-, taşla-, yazdır-

Örnek: Türkçedeki kök ve ekleri daha rahat anlayabilmek için kısa çizgi kullanılır.

4. Fiil Kök ve Gövdelerinin Göstergesi Olarak Kısa Çizgi Kullanılır

Fiil kökleri veya gövdeleri, anlamın netleşmesi için kısa çizgi ile gösterilebilir:

  • al-, dur-, gör-, ver-
  • başar-, kana-, okut-, taşla-, yazdır-

Örnek: Bir fiilin kökünü veya gövdesini ayırt etmek için kısa çizgi ile bu bölümler birbirinden ayrılır.

5. İsim Yapma ve Fiil Yapma Eklerinin Başına ve Sonuna Kısa Çizgi Konur

İsim yapma ve fiil yapma eklerinin başına veya sonuna kısa çizgi eklenir:

  • -ak, -den, -ış, -lık
  • -ımsa-, -la-, -tır-

Örnek: Türkçedeki eklerin ayrılması, anlamın daha anlaşılır hale gelmesini sağlar.

6. Heceleri Göstermek İçin Kısa Çizgi Kullanılır

Kısa çizgi, hecelerin ayrılmasında da kullanılır. Bu, kelimenin telaffuzunun daha net anlaşılmasına yardımcı olur:

  • a-raş-tır-ma, bi-le-zik, du-ruş-ma, ku-yum-cu-luk
  • prog-ram, ya-zar-lık

Örnek: Kelimelerin doğru bir şekilde telaffuz edilmesi için heceleri ayıran kısa çizgi kullanılır.

7. Kelimeler veya Sayılar Arasında Anlamlı İlişkiler İçin Kısa Çizgi Kullanılır

Kısa çizgi, özellikle sayılar veya kelimeler arasında anlamlı bir ilişki ifade etmek için kullanılır:

  • Aydın-İzmir yolu
  • Türk-Alman ilişkileri
  • Ural-Altay dil grubu
  • Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
  • 09.30-10.30, Beşiktaş-Fenerbahçe karşılaşması
  • 1914-1918 Birinci Dünya Savaşı
  • Türkçe-Fransızca Sözlük

Örnek: Kısa çizgi, iki öğe arasında zaman, mekan veya anlam ilişkisi kurar.

UYARI: Cümle içinde sayı adlarının yinelenmesinde araya kısa çizgi konmaz:

  • On on beş yıl
  • Üç beş kişi geldi

8. Matematiksel Çıkarma İşareti Olarak Kısa Çizgi Kullanılır

Matematiksel işlemlerde çıkarma işlemi, kısa çizgi ile gösterilir:

  • 50-20=30

Örnek: Matematiksel hesaplamalarda çıkarma işlemi kısa çizgi ile belirtilir.

9. Sıfırdan Küçük Değerleri Göstermek İçin Kısa Çizgi Kullanılır

Sıfırdan küçük olan değerler, genellikle eksi işaretiyle (–) gösterilir:

  • -2 °C

Örnek: Sıcaklık ölçümlerinde sıfırın altındaki değerler kısa çizgi ile ifade edilir.

Kısa çizgi (–), Türkçede önemli bir noktalama işaretidir ve çeşitli kullanımları vardır. Satır sonlarında kelime bölünmesinden, ara sözlerin ayrılmasına, fiil köklerinden sayılar arasındaki ilişkilerle matematiksel işlemlere kadar birçok alanda kullanılır. Kısa çizgi, yazım kurallarına uygun şekilde kullanıldığında anlamı netleştirir ve cümleye profesyonel bir hava katabilir.

Uzun Çizgi (—)

Türkçede, yazım ve noktalama işaretleri önemli bir rol oynar. Uzun çizgi (—), bu işaretlerden biridir ve belirli kurallar çerçevesinde doğru şekilde kullanılması, metnin anlamını daha açık hale getirir. Uzun çizgi, konuşmaları göstermek için sıklıkla kullanılır ve “konuşma çizgisi” olarak da bilinir. Bu makalede, uzun çizginin nasıl kullanılacağına dair örnekler ve açıklamalar yer alacaktır.

1. Konuşma Çizgisi Olarak Kullanım

Uzun çizgi, yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Bu kullanım, özellikle hikaye veya tiyatro metinlerinde yaygındır. Konuşmalar, konuşanın adıyla birlikte verilerek, diyalogları netleştirir.

Örnekler:

  • Frankfurt’a gelene herkesin sorduğu şunlardır:
    • — Eski şehri gezdin mi?
    • — Rothschild’in evine gittin mi?
    • — Goethe’nin evini gezdin mi? (Ahmet Haşim)

Bu örnekte, konuşmaların başında uzun çizgi kullanılarak, diyaloglar belirgin hale getirilmiştir. Her bir konuşma, bir yeni satırda ve çizgiyle başlar.

2. Oyunlarda Konuşma Çizgisi Kullanımı

Oyun metinlerinde de uzun çizgi, konuşmacının adından sonra kullanılabilir. Bu, özellikle karakterlerin söylediklerinin anlaşılmasını kolaylaştırır.

Örnekler:

  • Sıtkı Bey — Kaleyi kurtarmak için daha güzel bir çare var. Gerçekten ölecek adam ister.
  • İslam Bey — Ben daha ölmedim. (Namık Kemal)

Bu örnekte, her bir konuşmacının ismi ve ardından konuşmasının ayrılması için uzun çizgi kullanılmıştır. Uzun çizgi, karakterlerin söylediklerini belirginleştirir.

3. Tırnak İçinde Konuşmalar

Uzun çizgi, konuşmalar tırnak içinde verildiğinde kullanılmaz. Eğer konuşmalar doğrudan alıntı yapılarak verilirse, tırnak işaretleri kullanılır ve uzun çizgiye gerek yoktur.

Örnek:

  • Arabamız tutarken Erciyes’in yolunu:
    • “Hancı dedim, bildin mi Maraşlı Şeyhoğlu’nu?” (Faruk Nafiz Çamlıbel)

Bu örnekte, konuşma tırnak içinde verilmiştir ve uzun çizgi kullanılmamıştır. Türkçede bu kural, konuşmaların alıntı halinde verilmesi durumunda geçerlidir.

4. Uzun Çizgi ve Diğer Kullanım Alanları

Uzun çizgi, sadece konuşmalar için değil, bazen metin içinde dikkat çekmek, özel vurgular yapmak veya bir cümleyi tamamlamak amacıyla da kullanılabilir. Ancak, en yaygın kullanımı konuşma çizgisi olarak bilinir.

Eğik Çizgi ( / )

Türkçede eğik çizgi ( / ) genellikle yazımda çeşitli işlevlere sahip olan önemli bir noktalama işaretidir. Eğik çizgi, özellikle bazı özel durumlarda cümlelerin daha anlaşılır olmasını sağlar. Bu yazıda, eğik çizginin nasıl kullanıldığına dair detaylı bilgi ve örnekler sunulacaktır.

1. Dizeler Arasında Eğik Çizgi Kullanımı

Eğik çizgi, özellikle dizelerin yan yana yazılması gereken durumlarda kullanılır. Şairlerin dizeleri arasına eğik çizgi koyarak, kelimeler ve anlamlar arasındaki ilişkiyi belirtmesi sağlanır. Bu kullanıma, şiirlerde ve edebi metinlerde sıkça rastlanır.

Örnek:

  • Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak / Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak / O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak / O benimdir, o benim milletimindir ancak. (Mehmet Akif Ersoy)

Bu örnekte, eğik çizgi şairin dizelerini birbirinden ayırırken, şiirsel anlamın korunmasına da yardımcı olur.

2. Adres Yazımında Eğik Çizgi Kullanımı

Adres yazarken, özellikle apartman numarası ile daire numarası arasına veya semt ile şehir arasına eğik çizgi konur. Bu kullanım, adresin daha düzenli ve okunabilir olmasını sağlar.

Örnekler:

  • Altay Sokağı No.: 21/6 Kurtuluş / ANKARA
  • Atatürk Bulvarı No.: 217
    • 06680 Kavaklıdere / Ankara
    • TÜRKİYE

Bu örneklerde, adresin farklı bölümleri arasına eğik çizgi konarak, okuyucunun doğru yerleri ayırt etmesi kolaylaştırılmıştır.

3. Tarih Yazımında Eğik Çizgi Kullanımı

Tarihleri yazarken, gün, ay ve yıl arasına eğik çizgi konarak tarihlerin net bir şekilde gösterilmesi sağlanır. Bu kullanım, tarihlerin farklı formatlarda yazılması gerektiğinde yaygın olarak tercih edilir.

Örnekler:

  • 18/11/1969
  • 15/IX/1994

Bu örneklerde eğik çizgi, tarihlerin doğru şekilde gösterilmesi için kullanılmıştır.

4. Dil Bilgisinde Eklerin Farklı Biçimleri

Eğik çizgi, dil bilgisi kurallarında da kullanılır. Özellikle eklerin farklı biçimlerini göstermek için eğik çizgi araya konur. Bu kullanımlar, kelimelerin doğru bir şekilde analiz edilmesini sağlar.

Örnekler:

  • -a / -e
  • -an / -en
  • -lık / -lik
  • -madan / -meden

Bu tür kullanımlar, dil bilgisi çalışmaları veya yazım kuralları üzerine yapılan analizlerde faydalıdır.

5. İnternet Adreslerinde Eğik Çizgi Kullanımı

Eğik çizgi, internetteki adreslerde de kullanılır. Özellikle genel ağ adreslerinde (URL) eğik çizgi sıklıkla yer alır.

Örnek:

Bu örnekte, eğik çizgi internet sitesinin doğru bir biçimde yazılmasını sağlar.

6. Matematikte Eğik Çizgi Kullanımı

Matematiksel işlemlerde, özellikle bölme işlemi için eğik çizgi kullanılır. Bu, hesaplamaların daha düzenli ve anlaşılır olmasını sağlar.

Örnek:

  • 70/2 = 35

Bu örnekte, eğik çizgi bölme işaretini simgeler ve işlemin doğru anlaşılmasına yardımcı olur.

7. Birimler Arasında Orantı Gösterimi

Fizik ve matematik gibi alanlarda, birimler arasındaki orantıları gösterirken eğik çizgi kullanılır. Bu, birimlerin doğru şekilde ifade edilmesini sağlar.

Örnek:

  • g/sn (gram/saniye)

Bu örnekte, birimlerin orantılı bir şekilde ifade edilmesi için eğik çizgi kullanılmıştır.

Ters Eğik Çizgi ( \ )

Ters eğik çizgi ( \ ), bilişim dünyasında önemli bir işaret olup, özellikle bilgisayar yazılımlarında ve dizin yollarında kullanılır. Bu işaret, veri yönetimi ve dosya erişimi konularında oldukça işlevsel bir rol oynar. Bu yazıda, ters eğik çizginin kullanım alanları ve örnekleri üzerinde durulacaktır.

1. Bilişim Uygulamalarında Ters Eğik Çizgi

Ters eğik çizgi, özellikle dizin yollarını ayırt etme amacıyla kullanılır. Bilgisayar sistemlerinde, dosya ve klasörlerin birbirleriyle ilişkilendirilmesi gerektiğinde, ters eğik çizgi bu işlemi kolaylaştıran bir araç olarak devreye girer. Dizinleri birbirinden ayırarak, her bir dosya yolunun doğru bir şekilde tanımlanmasını sağlar.

Örnek:

  • C:\Belgelerim\Türk İşaret Dili\Kitapçık.indd

Bu örnekte, “C:” sabit diskini, “Belgelerim” klasörünü, “Türk İşaret Dili” alt klasörünü ve son olarak “Kitapçık.indd” dosyasını tanımlamak için ters eğik çizgi kullanılmıştır. Böylece her bir bölüm birbirinden net bir şekilde ayrılmış olur.

2. Dizin Yollarında Ters Eğik Çizgi Kullanımı

Ters eğik çizgi, Windows işletim sistemi gibi birçok platformda dizin yollarını belirtirken önemli bir rol oynar. Kullanıcılar, bilgisayarlarındaki dosyalara erişim sağlarken, dosya yolunu doğru şekilde yazabilmek için bu işareti kullanırlar.

Örnek:

  • C:\Users\Ahmet\Desktop\Resimler\Fotoğraf.jpg

Yukarıdaki örnekte, “C” sürücüsünde yer alan “Users” klasörü içinde “Ahmet” adlı kullanıcının masaüstünde yer alan “Resimler” klasöründeki “Fotoğraf.jpg” dosyasının yolu belirtilmiştir. Ters eğik çizgi, her bir klasörü ve dosyayı birbirinden ayıran bir gösterge olarak işlev görür.

3. Ters Eğik Çizgi ve Kodlama Dili

Bilişim dünyasında ters eğik çizgi, bazı yazılım dillerinde özel anlamlara gelir. Örneğin, bazı programlama dillerinde, ters eğik çizgi özel karakterlerin ve kaçış dizilerinin belirtildiği bir işaret olabilir. Bu kullanımlar, yazılımlar ve uygulamalar geliştirenler için önemlidir.

Örnek:

  • \ (Kaçış karakteri)

Yukarıdaki örnekte, çift ters eğik çizgi, bir programlama dilinde bir kaçış karakterini (escape character) belirtir. Bu, yazılımlar ve kodlar yazarken hata yapmamak için oldukça önemlidir.

4. Web ve İnternet Adreslerinde Ters Eğik Çizgi Kullanımı

Bazı eski internet adreslerinde, veya belirli dosya yolları için ters eğik çizgi kullanımı görülebilir. Ancak günümüzde çoğunlukla ileri eğik çizgi ( / ) kullanılmakla birlikte, ters eğik çizgi hala bazı sistemlerde kullanılmaktadır.

Tırnak İşareti ( “ ” )

Tırnak işareti, yazılı metinlerde anlamı güçlendirmek, alıntıları doğru şekilde aktarmak ve özel ifadeleri vurgulamak için yaygın olarak kullanılan bir işarettir. Bu yazıda, tırnak işaretinin doğru kullanım alanlarını ve örneklerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

1. Başka Bir Kişiden veya Yazıdan Alıntı Yaparken

Tırnak işareti, başka bir kişiden veya yazıdan alınan sözleri belirtmek için kullanılır. Alıntı yapılan sözler, doğrudan aktarılmak istendiği için tırnak içinde yer alır.

Örnek:

  • Türk Dil Kurumu binasının yan cephesinde Atatürk’ün “Türk dili, Türk milletinin kalbidir, zihnidir.” sözü yazılıdır.
  • Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinin ön cephesinde Atatürk’ün “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” vecizesi yer almaktadır.
  • Ulu önderin “Ne mutlu Türk’üm diyene!” sözü her Türk’ü duygulandırır.

Uyarı: Tırnak içindeki alıntıdan sonra gelen nokta, soru işareti, ünlem işareti gibi işaretler, tırnak işaretinin içine alınır.

Örnek:

  • “İzmir üzerine dünyada bir şehir daha yoktur!” diyorlar. (Yahya Kemal Beyatlı)

2. Özel Olarak Vurgulanan Sözler

Bir kelime veya deyim özel olarak vurgulamak istendiğinde, bu ifadeler tırnak içine alınır. Bu kullanım, anlamın daha belirgin hale gelmesini sağlar.

Örnek:

  • Yeni bir “barış taarruzu” başladı.

Bu örnekte, “barış taarruzu” ifadesi vurgulanmak amacıyla tırnak içine alınmıştır.

3. Eserlerin ve Yazıların Adları

Cümle içinde eserlerin, yazıların adları veya bölüm başlıkları tırnak içine alınır. Böylece, söz konusu eser veya yazı daha belirgin bir şekilde ayrılır.

Örnekler:

  • Bugün öğrenciler “Kendi Gök Kubbemiz” adlı şiiri incelediler.
  • “Yazım Kuralları” bölümünde bazı uyarılara yer verilmiştir.

Uyarı: Eser adları, tırnak işareti yerine eğik yazı ile de belirtilebilir.

Örnek:

  • Höyük sözü Anadolu’da tepe olarak geçer.
  • Cahit Sıtkı’nın Şairin Ölümü şiirini Yahya Kemal çok sevmişti. (Ahmet Hamdi Tanpınar)

4. Kesme İşareti ile İlgili Uyarılar

Tırnak içine alınan bir ifadeden sonra ekler kullanılacaksa, kesme işareti (’), bu durumlarda kullanılmaz. Tırnak içindeki ifade doğrudan ek alır.

Örnek:

  • Elif Şafak’ın “Bit Palas”ını okudunuz mu?

Bu kullanımda, “Bit Palas” başlığı kesme işaretiyle ayrılmadan ek almıştır.

5. Bilimsel Çalışmalarda Makale ve Eser Adları

Bilimsel yazılarda veya akademik çalışmalarda, özellikle makale başlıkları tırnak içine alınarak belirtilir. Bu kullanım, makale başlıklarının belirginleştirilmesi ve okunabilirliğin artırılması amacıyla yaygın olarak tercih edilir.

Örnek:

  • “Türk Edebiyatında Modernleşme Süreci” başlıklı makale, kültürel dönüşümü ele almaktadır.

Tek Tırnak İşareti ( ‘ ’ )

Tek tırnak işareti ( ‘ ’ ), genellikle cümle içinde bir tırnaklı ifadeyi daha bir tırnakla iç içe kullanmak amacıyla tercih edilir. Bu işaret, özellikle alıntılar içinde yer alan bir başka alıntıyı belirtmek için oldukça yaygın olarak kullanılır.

Bu yazıda, tek tırnak işaretinin doğru kullanımını ve örneklerini SEO uyumlu bir şekilde inceleyeceğiz.

1. Cümle İçindeki Alıntılarda Tek Tırnak Kullanımı

Edebiyat ve yazın dilinde, bir cümlenin içinde başka bir alıntı yer alıyorsa, dışarıdaki alıntı tırnak işareti ile, içeriği oluşturan küçük alıntılar ise tek tırnak işaretiyle gösterilir. Bu yöntem, metnin doğru bir şekilde yapılandırılmasını sağlar.

Örnek:

  • Edebiyat öğretmeni “Şiirler içinde ‘Han Duvarları’ gibisi var mı?” dedi ve Faruk Nafiz’in bu güzel şiirini okumaya başladı.

Burada, “Han Duvarları” ifadesi, öğretmenin yaptığı alıntının içindeki alıntıdır ve bu nedenle tek tırnak içinde yer alır.

2. İç İçe Alıntılarda Tek Tırnak Kullanımı

Bir alıntının içinde başka bir alıntı bulunması durumunda, dışarıdaki alıntı çift tırnakla, içeriye yerleştirilen alıntı ise tek tırnakla belirtilir. Bu kullanım, alıntıların net bir şekilde ayırt edilmesine yardımcı olur.

Örnek:

  • “Atatürk henüz ‘Gazi Mustafa Kemal Paşa’ idi. Benden ona dair bir kitap için ön söz istemişlerdi.” (Falih Rıfkı Atay)

Bu örnekte, Falih Rıfkı Atay’ın kendi anlatımında yer alan “Gazi Mustafa Kemal Paşa” ifadesi, metin içinde bir alıntı olduğu için tek tırnak içinde verilmiştir.

3. Tek Tırnak ve Çift Tırnak Arasındaki Fark

Tek tırnak işareti, çift tırnak işaretiyle karıştırılmamalıdır. Çift tırnak, doğrudan alıntı yaparken kullanılırken, tek tırnak yalnızca daha önce yapılmış bir alıntının içinde başka bir alıntı bulunduğunda kullanılır. Bu fark, dil bilgisi kurallarının doğru bir şekilde uygulanabilmesi için önemlidir.

Denden İşareti (“)

Denden işareti, yazılı dilde belirli maddelerin sıralandığı durumlarda veya aynı ifadelerin tekrar yazılmasını engellemek amacıyla kullanılan önemli bir işarettir. Bu işaret, genellikle listeler, çizelgeler veya birden fazla kez tekrarlanan ifadeler için tercih edilir. Denden işareti, okuma kolaylığı sağlamak ve metni daha düzenli hale getirmek için sıklıkla kullanılır.

1. Denden İşaretinin Temel Kullanımı

Denden işareti, bir yazıda maddeler halinde sıralanan aynı ifadeleri tekrar etmektense, önceki ifadeyi işaretlemek için kullanılır. Bu, hem yazının okunabilirliğini artırır hem de gereksiz tekrarları önler. Özellikle yazılı belgelerde, listelerde ve çizelgelerde sıkça karşılaşılan bir uygulamadır.

Örnekler:

Bir çizelgede veya listede, bir kelimenin veya terimin tekrarını engellemek için kullanılan denden işaretinin kullanımı şu şekilde olabilir:

a. Etken fiil
b. Edilgen “
c. Dönüşlü “
ç. İşteş “

Burada, “Edilgen”, “Dönüşlü” ve “İşteş” terimlerinin yanında bulunan denden işareti, bu maddelerde aynı anlamdaki “fiil” kelimesinin tekrar yazılmasını engeller.

2. Çizelgelerde Denden İşareti Kullanımı

Çizelgelerde, özellikle dil bilgisi, matematik veya benzeri teknik alanlarda, sıralama yaparken aynı terimleri veya ifadeleri tekrar yazmak yerine denden işareti kullanılabilir. Bu işaret, okurun bilgiye daha hızlı ulaşmasını sağlar ve gereksiz yazım hatalarını önler.

Çizelge Örneği:

MaddeTanım
a. Etkenfiil
b. Edilgen
c. Dönüşlü
ç. İşteş

Bu tür çizelgelerde, denden işareti sayesinde aynı kelimeyi tekrar yazmaya gerek kalmaz, bu da yazının daha sade ve anlaşılır olmasını sağlar.

3. Denden İşaretinin Diğer Kullanım Alanları

Denden işareti, sadece maddelerde veya çizelgelerde değil, aynı zamanda farklı yazın türlerinde de kullanılabilir. Özellikle yazılı ifadelerde, benzer içeriklerin arka arkaya geldiği durumlarda metnin daha derli toplu olmasını sağlar.

Örnek:

Bir dil bilgisi kitabında fiil türlerinin açıklamaları şu şekilde olabilir:

  • Etken fiil
  • Edilgen “
  • Dönüşlü “
  • İşteş “

Bu sayede, her bir terimin açıklamasını tekrar tekrar yazmak yerine, “fiil” terimi bir kez kullanılarak anlam bozulmadan devam edilir.

Yay Ayraç ( )

Yay ayraç, yazılı dilde önemli bir işlevi yerine getirir. Cümle içinde anlamı tamamlayan, ek bilgi sunan veya açıklama yapan ifadeleri belirtmek için yay ayraç kullanılır. Bu işaret, yazının daha anlaşılır, düzenli ve okunabilir olmasına yardımcı olur. Yay ayraç, metinlerde anlamın netleşmesini sağlarken, gereksiz tekrarları engeller ve okuyucunun dikkatini dağılmadan gerekli bilgilere ulaşmasını sağlar.

1. Cümledeki Anlamı Tamamlayan Ek Bilgiler

Yay ayraç, cümledeki anlamı tamamlayan ancak cümlenin dışında kalan ek bilgiler için kullanılır. Bu tür bilgiler genellikle parantez içinde verilir ve genellikle açıklayıcı ya da ek bilgi sunar. Yay ayraç içinde bulunan ve yargı bildiren anlatımların sonuna uygun noktalama işareti konur.

Örnek:

  • Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz. (Nurullah Ataç)

Buradaki “Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.” açıklaması cümlenin anlamını destekler ve yay ayraç ile belirtilmiştir.

2. Özel veya Cins İsmine Ait Ek

Yay ayraç, bir özel isim ya da cins isme ait eklerin belirtildiği durumlarda da kullanılır. Bu kullanım, özellikle tarihî şahsiyetler veya terimler hakkında ek bilgi verirken yay ayraç içinde belirtilir.

Örnekler:

  • Yunus Emre’nin (1240?-1320)…
  • İmek fiilinin (ek fiil) geniş zamanı şahıs ekleriyle çekilir.

Bu örneklerde, tarihî şahsiyetlerin doğum ve ölüm yılları veya dil bilgisi terimlerinin açıklamaları yay ayraç içinde yer almıştır.

3. Tiyatro ve Senaryo Eserlerinde Kullanımı

Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda, konuşanın hareketlerini veya durumunu açıklamak için yay ayraç kullanılır. Bu tür açıklamalar, karakterin duygusal veya fiziksel durumunu, ses tonunu ya da hareketlerini belirtmek için eklenir.

Örnek:

  • İhtiyar – (Yavaş yavaş Kaymakam’a yaklaşır.) Ne oluyor beyefendi? Allah rızası için bana da anlatın… (Reşat Nuri Güntekin)

Bu örnekte, karakterin hareketi yay ayraç içinde verilmiştir, böylece okur veya izleyici, karakterin eylemi hakkında bilgi sahibi olur.

4. Alıntıların Aktarıldığı Eseri, Yazarı veya Künye Bilgilerini Gösterme

Alıntıların aktarıldığı eseri, yazarı veya künye bilgilerini belirtmek için yay ayraç kullanılabilir. Bu, özellikle akademik yazılarda ve alıntı yapılan metinlerde yaygın bir uygulamadır.

Örnek:

  • Cihanın tarihi, vatanı uğrunda senin kadar uğraşan, kanını döken bir millet daha gösteremez. Senin kadar kimse kendi vatanına sahip olmaya hak kazanmamıştır. Bu vatan ya senindir ya kimsenin. (Ahmet Hikmet Müftüoğlu)

Bu tür kullanımlar, alıntının kaynağını belirtir ve yazının doğruluğunu destekler.

5. Alıntılarda Eksik Bölümleri Gösterme

Alıntılarda, alınmayan kelime veya bölümün yerine üç nokta (…) kullanılır ve bu üç nokta yay ayraç içine alınabilir. Bu, alıntının kesildiği veya eksik olduğu yerleri belirtmek için önemli bir işarettir.

Örnek:

  • “Hayat, uzun bir yolculuk…” (Mehmet Akif Ersoy)

Burada, alıntıdaki bir kısmın atlandığı ve bu kısmın yerine üç noktanın kullanıldığı yay ayraç içinde belirtilmiştir.

6. Alay, Kinaye veya Küçümseme İçin Ünlem Kullanımı

Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak için ünlem işareti yay ayraç içinde kullanılabilir. Bu, yazının anlamını vurgulamak veya belirli bir ifadeye dikkat çekmek için kullanılır.

Örnek:

  • Adam, akıllı (!) olduğunu söylüyor.

Burada, “akıllı” kelimesine alaycı bir anlam eklenmiş ve ünlem işareti ile bu anlam belirtilmiştir.

7. Şüpheli veya Kesin Olmayan Bilgiler İçin Soru İşareti

Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek için soru işareti yay ayraç içinde kullanılabilir. Bu kullanım, özellikle tarihî veya belirsiz bilgilerde yaygın olarak görülür.

Örnek:

  • 1496 (?) yılında doğan Fuzuli…

Bu örnekte, doğum tarihi kesin olmamakla birlikte, şüpheli bir durumu işaret etmek için soru işareti kullanılmıştır.

8. Yazının Maddelerini Gösterme

Bir yazının maddelerini gösteren sayı ve harflerden sonra yay ayraç kullanılır. Bu, özellikle listelerde veya düzenli sıralamalarda tercih edilir.

Örnekler:

MaddeAçıklama
I)Başlangıç
II)Orta seviye
1)Birinci madde
2)İkinci madde
A)Alt başlık 1
B)Alt başlık 2

Yay ayraç, bu tür düzenlemelerde maddelerin daha kolay takip edilmesini sağlar.

Köşeli Ayraç ( [ ] )

Köşeli ayraç, yazılı dilde kullanılan önemli noktalama işaretlerinden biridir. Bu işaret, yazıların anlamını netleştirirken veya özel bir ekleme yapılması gerektiğinde kullanılır. Köşeli ayraç, metinlere açıklama, ekleme veya düzenleme eklemek için ideal bir araçtır. Bu yazıda köşeli ayraç kullanımının temel alanlarına, örneklerine ve işlevlerine odaklanacağız.

1. Ayraç İçinde Ayraç Kullanılması Gereken Durumlar

Yay ayraç, daha geniş bir anlamı tamamlayan veya açıklayıcı bilgi sağlayan bir işaretken, köşeli ayraç, yay ayraç içindeki eklemeleri göstermek için kullanılır. Eğer bir metin içinde başka bir ayraç kullanılması gerekiyorsa, köşeli ayraç kullanılır.

Örnek:

  • Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum’da yazmıştır.

Bu örnekte, Halikarnas Balıkçısı’nın gerçek adı ve doğum-ölüm yılları yay ayraç içinde verilmiştir. Ancak, bu bilgilerin açıklaması köşeli ayraç ile eklenmiştir, çünkü yazıda iki ayrı ayraç kullanılmak istenmiştir.

2. Çevirilerde ve Alıntılarda Eklenen Sözler

Köşeli ayraç, metin aktarmalarında ve çevirilerde de kullanılır. Bir metin alıntı yapılırken, orijinal metne ekleme yapmak, metni daha anlaşılır hale getirmek için köşeli ayraç kullanılabilir. Özellikle bir çeviride ya da alıntılarda, çalışmayı yapan kişinin eklediği veya düzelttiği kelimeler köşeli ayraç içinde verilir.

Örnek:

  • “Eldem, Osmanlıda en önemli fark[ın], mezar taşının şeklinde ortaya çık[tığını] söyledikten sonra…” (Hilmi Yavuz)

Bu örnekte, metnin orijinalinde yer almayan ama çevirmen veya yazarı tarafından eklenen kelimeler köşeli ayraç içinde belirtilmiştir.

3. Kaynaklarda ve Künyelerde Eklemeler

Kaynaklarda veya literatür bilgisi verilen metinlerde, köşeli ayraç, yayınevi veya eserin diğer özelliklerinin belirtilmesi için kullanılır. Bu, alıntının doğru ve eksiksiz bir şekilde kaynağa bağlanmasını sağlar. Genellikle kitap, makale veya dergi ismi gibi bilgilerin doğruluğunu sağlamak amacıyla eklemeler yapılırken köşeli ayraç tercih edilir.

Örnekler:

  • Reşat Nuri [Güntekin], Çalıkuşu, Dersaadet, 1922.
  • Server Bedi [Peyami Safa]

Bu örneklerde, yazar adlarının doğru şekilde aktarılması ve açıklama eklerinin yapılabilmesi için köşeli ayraç kullanılmıştır.

4. Köşeli Ayraç ile İlgili Diğer Kullanımlar

Köşeli ayraç, bazı özel durumlarda da kullanılır. Bu işaret, daha geniş bir açıklama ve netleştirme amacı taşır.

Örnekler:

  • Matematiksel işlemlerde ya da formüllerde, değerlerin içinde ayraç kullanılmak istendiğinde köşeli ayraçlar tercih edilebilir.
  • Anlam bütünlüğünü bozmayacak şekilde yazıdaki parantez içine alınan ek açıklamalar köşeli ayraç ile sunulabilir.

Kesme İşareti ( ’ )

Kesme işareti, dilde birçok önemli işlevi olan bir noktalama işaretidir. Kelimelere veya özel adlara ekler eklerken anlamı netleştirir ve yazıyı daha okunabilir hale getirir. Bu yazıda kesme işaretinin doğru kullanım alanlarını, örneklerle birlikte açıklayacağız.

1. Özel Adlara Ek Gelen Durumlar

Kesme işareti, özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri ile ayrılır. Bu kullanım, adın sonuna ek gelen eklerin eklenmesini netleştirir. Özellikle tarihî figürlerin isimleri veya önemli olaylar söz konusu olduğunda kesme işareti sıklıkla kullanılır.

Örnekler:

  • Kurtuluş Savaşı’nı
  • Atatürk’üm
  • Türkiye’mizin
  • Fatih Sultan Mehmet’e
  • Muhibbi’nin
  • Gül Baba’ya
  • Sultan Ana’nın
  • Mehmet Emin Yurdakul’dan
  • Kâzım Karabekir’i
  • Yunus Emre’yi

2. Yer Bildiren Özel İsimlerde Kısaltmalar

Bir özel ismin kısaltmalı söylemi kullanıldığında, kesme işareti ekten önce gelir. Bu, belirli yer isimlerinde kullanılan kısaltmaları doğru bir şekilde ayırır.

Örnek:

  • Hisar’dan
  • Boğaz’dan

3. Kanun, Tüzük ve Yönetmeliklerde Kesme İşareti Kullanımı

Belli bir kanun, tüzük veya yönetmelik adı geçtiğinde ve ek alıyorsa, bu ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılır. Bu, belirli yasal metinleri belirtirken doğru biçimi sağlar.

Örnekler:

  • Bu Kanun’un 17. maddesinin c bendi…
  • Yukarıda adı geçen Yönetmelik’in 2’nci maddesine göre…

4. Yay Ayraç İçinde Yapılan Açıklamalar

Bir özel adın yanına gelen açıklamalar yay ayraç içinde verilse bile, ekler için kesme işareti kullanılır. Bu, adın açıklamasını netleştirmek ve yazının anlamını tamamlamak için gereklidir.

Örnek:

  • Yunus Emre’nin (1240?-1320) şiirleri…
  • Yakup Kadri’nin (Karaosmanoğlu) eserleri…

5. Avrupa Birliği ve Diğer Özel Adlar

Avrupa Birliği gibi birleşik özel adlara ek getirildiğinde, kesme işareti kullanılır. Bu kullanım, kelimenin anlamını bozmadan eklemeler yapılmasını sağlar.

Örnek:

  • Avrupa Birliği’ne üye ülkeler

6. Yapım Ekleri ve Özel Adlar

Kesme işareti, özel adlara getirilen yapım ekleri, çokluk eki ve bunlardan sonra gelen ekleri ayırmaz. Bu tür durumlarda ekler doğrudan kelimenin sonuna gelir.

Örnekler:

  • Türklük
  • Türkleşmek
  • Türkçü
  • Müslümanlık
  • Hristiyanlık

7. Saygı ve Ünvan Eki Getirilen Kişi Adları

Kesme işareti, kişi adlarından sonra gelen saygı ve ünvan eklerini ayırmak için kullanılır. Bu, yazının saygılı ve doğru bir şekilde aktarılmasına yardımcı olur.

Örnekler:

  • Nihat Bey’e
  • Ayşe Hanım’dan
  • Mahmut Efendi’ye
  • Enver Paşa’ya

8. Kısaltmalar ve Sayılar

Kesme işareti, kısaltmalara ve sayılara getirilen ekleri ayırmak için de kullanılır. Bu kullanım, metnin daha düzenli ve anlaşılır olmasını sağlar.

Örnekler:

  • TBMM’nin
  • TDK’nin
  • 1985’te
  • 8’inci madde

9. Sesin Düşmesi ve Harflerin Değişimi

Kesme işareti, seslerin ölçü ve söyleyiş gereği düştüğünü göstermek için de kullanılır. Bu kullanımda, ses kaybı olan kelimeler belirtilir.

Örnekler:

  • “Engel aramızı açtı n’eyleyim?” (Karacaoğlan)
  • “Şems’in gözlerine bir şüphe çöreklendi.” (Elif Şafak)

10. Eklerin ve Harflerin Ayrılması

Kesme işareti, bir kelimenin sonunda gelen harf ya da ekleri ayırmak için de kullanılır. Bu, kelimenin yapı taşlarının doğru bir şekilde gösterilmesine yardımcı olur.

Örnek:

  • a’dan z’ye kadar
  • Türkçede -lık’la yapılmış sözler

Kesme İşareti Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler

  1. Kurum, kuruluş, kurul ve iş yeri adları kesme işaretiyle ayrılmaz: Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türk Dil Kurumundan, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığına vb.
  2. Ünlü ile başlayan eklerde Başbakanlık gibi kelimelere ek geliyorsa, kesme işareti kullanılmaz: Başbakanlığa, Rektörlüğe vb.
  3. O zamiri büyük harfle yazılmaz ve ekleri kesme işareti ile ayrılmaz.

Kesme işareti, dilin doğru ve anlaşılır olmasını sağlamak için oldukça önemli bir araçtır. Doğru kullanım, metni daha profesyonel ve okunabilir hale getirir, ayrıca anlam kaymalarını engeller.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir